ขะย่อมหลวง

ชื่ออื่น ๆ : นางแย้ม(นครราชสีมา) ขะย่อมตีนหมา ขะย่อมหลวง(เหนือ) ระย่อมใหญ่

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rzuvolfia cambodiana Pierre ex Pitard

วงศ์ : APOCUNACEAE

ลักษณะทั่วไป

ต้น : เป็นพรรณไม้พุ่ม มีความสูงประมาณ 0.30-1.00 เมตร และจะมีน้ำนางสีขาว

ใบ : มีลักษณะเรียว และเรียงรอบข้อ ๆ ละ 3 ใบ เป็นรูปขอบขนาน หรือ รูปหอกกลับ มีความกว้างประมาณ 3.5-7 ซม. ยาวประมาณ 12-30 ซม. ตรงปลายใบและโคนใบจะเรียวแหลม หรืออาจจะเป็นหางยาว ส่วนตรงปลายสุดนั้นจะแหลม หรือ มน แผ่นนั้นจะบาง และเส้นใบจะมี 10-16 คู่ ก้านใบจะมีความยาวประมาณ 1-3 ซม.

ดอก : จะออกช่อใกล้ยอด มีสีขาว ช่อดอกนั้นจะยาวประมาณ 5-10 ซม. ก้านดอกมีความยาว 1-5 ซม. ก้านดอกจะยาว 4-6 มม. กลีบดอกจะมีประมาณ 5 กลีบ เป็นรูปไข่ปลายมน มีความยาว 2 มม. รูปไข่ปลายมนมีความยาว 2 มม. เมื่อดอกจะยังตูมอยู่ กลีบดอกนั้นจะบิดเป็นเกลียว และท่อดอกจะนาวประมาณ 14 มม. มีสีแดง ปากท่อด้านในจะมีขน

เกสร : เกสรตัวผู้จะมี 5 อัน จะติดอยู่ด้านในกึ่งกลางท่อ หรือเหนือกว่าเล็กน้อย ก้านเกสรนั้นจะสั้นมาก ส่วนอับเรณุจะยาวประมาณ 1 มม. ตรงปลายของมันจะเป็นติ่งแหลม และรังไข่จะมีอยู่ 2 ช่อง มีความยาวประมาณ 5 มม.

ผล : จะมีลักษณะเป็นผลแฝดแต่จะไม่ติดกัน มีน้ำมาก เป็นเหมือนรูปไข่ หรือ รูปรี ตรงหัวและท้ายจะแหลม มีความกว้างประมาณ 5-6 มม. มีความยาว 8-10 มม. ผลอ่อนนั้นจะมีสีเขียว และเมื่อผลแก่จะมีสีเลือดหมู ภายในจะมีเมล็ดเดียว

การขยายพันธุ์ : โดยการใช้เมล็ด จะพบขึ้นในป่าดิบและป่าเบญจพรรณ

ส่วนที่ใช้ : รากใช้เป็นยา

สรรพคุณ : ราก จะมีแอลคอลอยด์อยู่หลายชนิด ใช้รักษาอาการไข้ และเป็นยาบำรุงประสาท