อัญชัน

การจำแนกชั้นทางวิทยาศาสตร์

อาณาจักร พืช (Plantae)

ส่วน Magnoliophyta

ชั้น Magnoliopsida

อันดับ Fabales

วงศ์ Fabaceae

วงศ์ย่อย Faboideae

เผ่า Cicereae

สกุล Clitoria

สปีชีส์ Clitoria ternatea

ชื่อวิทยาศาสตร์ Clitoria ternatea

อัญชัน (อังกฤษ: Asian pigeonwings; ชื่อวิทยาศาสตร์: Clitoria ternatea L.) เป็น

ไม้เถา ลำต้นมีขนนุ่ม มีถิ่นกำเนิดในอเมริกาใต้

ใบ: เป็นช่อยาว 6-12 เซนติเมตร มีใบย่อยรูปไข่ 5-7ใบ
ดอก: ดอกสีน้ำเงินแก่ ดอกออกเดี่ยว ๆ รูปทรงคล้ายฝาหอยเชลล์ ยาว 2.5-3.5เซนติเมตรกลีบคลุมรูปกลม ปลายเว้าเป็นแอ่ง ตรงกลางมีสีเหลือง มีทั้งดอกซ้อนและดอกลา ออกดอกเกือบตลอดปี

ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด ปลูกได้ทั่วไปในเขตร้อน

สรรพคุณ
ดอก สกัดสีมาทำสีผสมอาหาร ช่วยปลูกผมทำให้ผมดำขึ้น
ราก บำรุงตาแก้ตาฟาง ถูฟันแก้ปวดฟัน ตาแฉะ และปรุงเป็นยาขับปัสสาวะ นำรากมาถูกับน้ำฝนใช้หยอดหูและหยอดตา

อัญชันในวรรณคดี
ในสมัยก่อนหญิงสาวมักนำอัญชันมาเขียนคิ้วให้ดำขลับ ซึ่ง นิราศธารโศก และ มหาชาติคำหลวง ได้เปรียบเทียบคิ้วหญิงนั้นงามราวดอกอัญชัน

ส่วนที่ใช้
ดอก เมล็ด ใบ ราก

ส่วนประกอบ
■มีสารอดีโนซีน (adenosine) สารแอฟเซลิน (afzelin)
■สารอปาราจิติน (aparajitin) กรดอราไชดิก (arachidic acid)
■สารแอสตรากาลิน (astragalin) กรดชินนามิกไฮดรอกซี (cinnamic acid, 4-hydroxy)
■สารเคอร์เซติน (quercetin) และสารซิโตสเตอรอล เป็นต้น
■ดอก - มีสารแอนโทไซอานิน

สรรพคุณและวิธีใช้
ดอก รักษาอาการผมร่วง แก้ฟกช้ำบวม ใช้ผสมอาหารให้สีม่วง เช่น ข้าวดอกอัญชัน ขนมดอกอัญชัน เป็นต้น
เมล็ด เป็นยาระบาย
ใบและราก อัญชันชนิดขาวใช้เป็นยาขับปัสสาวะและยาระบาย ชนิดม่วงแก้ตาฟางและตาแฉะ

หมายเหตุ
■น้ำคั้นจากดอกใช้ทาทำให้ผม หนวด เครา และคิ้วดก คนโบราณใช้ทาคิ้วเด็ก ทำให้คิ้วเด็กดกดำ
■ใช้ในอุตสาหกรรมผลิตแชมพูสระผมและครีมนวด
■สีจากกลีบดอกสดมีสีน้ำเงินด้วยสารแอนโทไซอานิน ใช้เป็นสารบ่งชี้ (indicator) แทนลิตมัส (lithmus) เมื่อเติมน้ำมะนาว (กรด) ลงไปเล็กน้อยจะกลายเป็นสีม่วง
■ใช้แต่งสีขนม เช่น เรไร ขนมน้ำดอกไม้ ขนมขี้หนู
■ใช้แต่งสีอาหาร เช่น หุงข้าวผสมสีจากน้ำคั้นดอกอัญชัญได้สีน้ำเงินม่วงสวย รับประทานเป็นข้าวยำปักษ์ไต้ เป็นต้น
■เป็นไม้เลื้อย ขยายพันธุ์ด้วยการเพาะเมล็ด

กลับสู่ : หน้าหลัก พืชผัก พืชสมุนไพร